ÖZET

Karbonmonoksit zehirlenmesi önemli bir morbidite ve mortalite nedenidir. Ortalama trombosit hacminin (MPV) hipoksi ve enflamasyonun belirteci olabileceği yönündeki görüşler artmaktadır. Bu çalışmada karbonmonoksit zehirlenmesi olan çocuk hastalarda ki MPV değeri değişiminin saptanması amaçlanmıştır.

Hastanemizde Ocak 2005-2014 tarihleri arasında karbonmonoksit zehirlenmesi tanısı alan çocuk hastalar geriye dönük olarak incelendi.

Çalışmaya alınan 228 hastanın (%49 erkek) ortalama yaşı 88±56 aydı. Kontrol grubu için benzer yaş aralığında olan 200 sağlıklı çocuk seçildi. MPV değeri çalışma grubunda 8,43±1,1 fL, kontrol grubunda 8,26±0,7 fL idi, arada anlamlı istatistiksel fark bulunamadı. Karboksihemoglobin (COHb) değeri ile MPV değeri ve trombosit sayısı arasında da korelasyon saptanmadı.

Çalışmamızda çocukluk çağında MPV değerinin akut karbonmonoksit zehirlenmesi tanısını öngörmede yardımcı bir parametre olmadığı saptanmıştır. Hastaların MPV değerlerinin bulgulara göre karşılaştırıldığında anlamlı fark bulunmaması ve MPV değeri ile COHb seviyesi arasında korelasyon saptanmamış olması nedeniyle, MPV’nin hastalığın klinik şiddeti hakkında yol gösterici olmadığı sonucuna varılmıştır.

Giriş

Karbonmonoksit (CO), karbon içeren maddelerin tam yanmaması sonucu oluşan, renksiz, kokusuz, tatsız, irritan olmayan ve toksik bir gazdır. Özellikle kış aylarında sıklığı artan CO zehirlenmeleri, ülkemizde ve dünyada önemli bir toplum sağlığı sorunudur. Çocukluk çağında görülen zehirlenmeler arasında CO zehirlenmesi genellikle ilk üç sırada yer alır.1 CO zehirlenmesi önemli bir morbidite ve mortalite nedenidir. Birçok organ sistemi tutulabilir ve fark edilmeyen maruziyetler ölümle sonuçlanabilir. Ülkemizde ölümle sonuçlanan zehirlenmelerin en sık nedeni olarak bildirilmiştir.2

CO zehirlenmesinde trombosit işlevlerinin rolü henüz net olarak bilinmemektedir. Bazı çalışmalarda trombosit aktivasyon ve agregasyonunun arttığı belirtilmektedir.3,4 Büyük trombositler daha fazla granül içerdiğinden kollajen ile agregasyon daha hızlı olmaktadır. Ortalama trombosit hacmi (MPV) trombosit aktivasyonunun bir belirtecidir.5 Artmış MPV değeri ile enflamasyon dolayısıyla tromboz riski arasında ilişki olabileceği yönünde görüşler bulunmaktadır.3 Son zamanlarda MPV değerlerinin enflamasyonun saptanmasında önemli bir belirteç olarak kullanılabileceğini destekleyen çalışmalar artmaktadır.6,7

Yaptığımız literatür taramasına göre akut CO zehirlenmesi olan çocuk yaş grubu hastalarda trombosit işlevlerini değerlendirmek için MPV değerlerini inceleyen bir çalışma tespit edilememiştir. Bu çalışmada akut CO zehirlenmesi olan çocuk hastalarda MPV değerlerinin değerlendirilmesi amaçlanmıştır.

Gereç ve Yöntem

Dr. Sami Ulus Kadın Doğum, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi Çocuk Acil Kliniği'ne 1 Ocak 2005-2014 tarihleri arasında başvuran ve CO zehirlenmesi tanısı alan hastalar geriye dönük olarak incelendi. Çalışmanın yapılması için Dr. Sami Ulus Kadın Doğum, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi Başhekimliği’nden yazılı izin alındı.

CO zehirlenmesi tanısı hastaların tıbbi öyküsü ve kan karboksihemoglobin (COHb) düzeylerinin %5’in üzerinde saptanması ile konuldu. Yakınması olmayan hastalar aynı ortamı paylaştığı bulguya yönelik aile bireylerinin olması ile tanı aldı. Hastaların kan tetkiklerinden tam kan sayımı ve COHb düzeyi analizleri yapıldı. MPV ve diğer trombosit değerlerinin ölçümü için kan numuneleri etilendiamin tetraasetik asit (EDTA) içeren tüplere alındı ve analizler yaklaşık 30 dakika içinde yapıldı.

İstatistiksel Analiz

Verilerin analizinde Statistical Package for Social Sciences for Windows 15.0 (SPSS 15.0) kullanıldı. Çalışma verileri değerlendirilirken tanımlayıcı istatistik yöntemleri (ortalama, standart sapma, frekans), grupların karşılaştırılmasında Student t testi kullanıldı, p<0,05 istatistiksel olarak anlamlı kabul edildi.

Bulgular

Çalışmada CO zehirlenmesi tanısı alan 256 çocuk hasta incelendi. On dört hastanın tam kan sayımı değerlerine, 14 hastanın da COHb değerlerine ulaşılamadığı için çalışmadan dışlandı. Çalışmaya alınan 228 hastaların 112’si erkek ve yaş ortalaması 88±56 aydı. Kontrol grubu olarak 200 sağlıklı çocuk alındı. Çalışma ve kontrol grubu arasında yaş ve cinsiyet açısından fark yoktu. Hastaların hastaneye başvuru anındaki yakınmaları sırasıyla bayılma (%30,3), baş ağrısı (%21,5), bulantı ve kusma (%18,8) ve bilinç değişikliği (%7,9) idi. Kırk dokuz (%21,5) hastada herhangi bir yakınma yoktu. Kayıtlardan CO gazına maruziyetin sıklıkla arızalı ısıtma sistemlerine bağlı oluştuğu, tüm hastalara normobarik oksijen tedavisi verildiği ve 60 (%24,8) hastaya hiperbarik oksijen tedavisi uygulandığı görüldü. Tüm zehirlenmeler kaza sonucu oluşmuş ve hastalar sekelsiz iyileşmişti. Başvuru esnasında, kan COHb düzeylerinin ortalaması %14,9±9,9 idi ve 33 (%14,5) olguda %25’in üzerindeydi. MPV değerleri çalışma grubunda 8,43±1,1 fL, kontrol grubunda ise 8,26±0,7 fL olarak bulunmuş, istatistiksel analizlerde arada anlamlı fark bulunamamıştır. Tam kan sayımında trombosit sayısı açısından da gruplar arasında anlamlı fark saptanmamıştır (Tablo 1). MPV değerlerinin cinsiyetlere ve bulgulara göre karşılaştırılmasında benzer sonuçlara ulaşıldı. COHb düzeyi ile MPV arasındaki korelasyona bakıldığında da istatistiksel olarak anlamlı fark saptanmamıştır (p=0,181).

Tartışma

CO zehirlenmeleri, CO gazının inhalasyonu sonucunda, genellikle akut, kaza sonucu gelişmektedir. CO gazı irritan olmadığı için insanlar tarafından fark edilmesi çok zordur. CO zehirlenmesinin erken dönem yakınmaları özgül olmadığı için soğuk algınlığı ile sıklıkla karışmaktadır. Beyin ve kalp başta olmak üzere hipoksiye duyarlı dokularda toksik etki riski yüksektir. Çalışmamızdaki tüm hastalar kaza sonucu zehirlenmişti. Hastaların sadece üçte birinde bayılma ve bilinç değişikliği gibi özgül bulgular vardı ancak hiçbir hastamızda kalıcı sekel görülmemiştir.

Laboratuvar tetkiklerinin tanı, klinik seyir ve geç komplikasyonların öngörüsünde yardımcı olmadığını gösteren çalışmalar vardır.8,9 COHb düzeyinin normal olması CO zehirlenmesi tanısını dışlayamaz. CO zehirlenmesinde trombotik olaylara yatkınlık olduğunu gösteren çalışmalar olmasına rağmen patofizyolojik mekanizma konusunda henüz yeterli bilgi yoktur.10,11 Akut ya da süreğen hipoksi durumunda kemik iliğindeki megakaryositlerin proliferasyonu hızlanmakta ve işlevsel aktivitesi artmaktadır. Genç trombositlerin hem büyüklüğü hem de enzimatik aktifliği yaşlı trombositlerden fazladır. Ayrıca CO zehirlenmesinin neden olduğu serbest oksijen radikalleri ve hipoksi sonucunda trombosit adezyonunda artış ve fibrinolitik sistemde değişiklikler görülmektedir.12,13 Bicilioglu ve ark.14 CO zehirlenmesi olan 176 çocuk hastayı geriye dönük olarak incelenmişler. Klinik bulgularına göre hastaları ciddi ve hafif/orta olarak gruplandırdıklarında MPV ve COHb değerlerinin ciddi klinik bulguları olan grupta daha yüksek olduğunu ve her iki grubu karşılaştırdıklarında aradaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğunu saptamışlar. Sonuç olarak MPV değerinin klinik ciddiyeti öngörmede önemli bir belirteç olabileceği yorumunu yapmışlardır. Yarlioglues ve ark.4 çalışmasında pasif sigara içiciliğinde dumana akut maruziyet sonucu MPV değerinde hızlı artış olduğu, COHb değerinin yüksek olduğu gruptaki trombosit ve MPV değeri artışının daha anlamlı olduğu gösterilmiştir. Karabacak ve ark.15 yaptığı erişkin çalışmasında CO zehirlenmesi olan hastalarda MPV değeri ve trombosit sayısı belirgin olarak yüksek bulunmuş, komplikasyonların hipoksiye ilaveten artmış trombosit aktivasyonuna bağlı olabileceği belirtilmiştir. MPV’nin prognoz için yararlı bir takip belirteci olduğu gösterilmiştir.16,17 Çalışmamızda CO zehirlenme olgularında MPV ve trombosit sayılarında değişiklik olmamıştır ve COHb ve MPV düzeyleri arasında da bir korelasyon saptanmamıştır.

Tam kan sayımı değerleri kanın bekleme süresi, ortamın ısısı ve depolama koşullarına göre farklılıklar göstermektedir. Trombosit hacminin ölçümü için yapılan değerlendirmelerde zaman çok önemlidir.18 Trombositler standart antikoagülan olan EDTA içeren tüplerde 120. dakikada stabil hale gelirken, sitrat içeren tüplerde bu süre 60 dakikadır. Sitratlı tüplerde depolanan kandaki trombositlerin EDTA’lı tüplerdeki trombositlere göre daha küçük olduğu gösterilmiştir. EDTA’lı tüplerde trombosit sayıları stabil seyrederken MPV değerleri artmaktadır. MPV değerindeki değişimler sitratlı tüplerde daha belirgindir.19,20 Lance ve ark.21 çalışmasında MPV’nin EDTA’lı tüplerde optimal ölçüm süresinin kan alındıktan sonraki 120. dakika olduğu belirtilmiştir. Acil servislerde hastaların değerlendirme ve tedavi süreçlerinin hızlı olması gerekmektedir. CO zehirlenmesi ölümcül seyredebileceği için tedaviye vakit kaybetmeden başlanmalıdır. Bu nedenle hastanemiz acil servisinde tam kan sayımı ölçümleri 30 dakika içinde yapılmaktadır. Dolayısıyla çalışmamızdaki MPV değerleri olması gerekenden daha düşük ölçülmüş olabilir.

MPV değeri trombosit işlevlerinin değerlendirilmesinde basit ve kolay bir metottur. Rutin kan sayımı incelemelerinde görülen MPV değeri değişimlerini değerlendirmek hem zaman kaybına neden olmaz hem de ekstra maliyet gerektirmez. MPV değerinin hastalıkların tanısında destekleyici bir belirteç olarak kullanılması önerilmektedir.

Sonuç

Çalışmamızda çocukluk çağında MPV değerinin akut CO zehirlenmesi tanısını öngörmede yardımcı parametre olmadığı saptanmıştır. Hastaların MPV değerlerinin bulgulara göre karşılaştırıldığında anlamlı fark bulunmaması ve MPV değeri ile COHb seviyesi arasında korelasyon saptanmamış olması nedeniyle, MPV’nin hastalığın klinik şiddeti hakkında yol gösterici olmadığı sonucuna varılmıştır. CO zehirlenmesinde MPV değerinin öneminin daha iyi anlaşılabilmesi için ileriye yönelik çalışmalara ihtiyaç duyulmaktadır.

Etik

Etik Kurul Onayı: Çalışma için Dr. Sami Ulus Kadın Doğum, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi Başhekimliği’nden, 73799008-1845 sayı numaralı yazılı izin alınmıştır.

Hakem Değerlendirmesi: Editörler kurulu ve Editörler kurulu dışındaki kişilerce değerlendirilmiştir.

Yazarlık Katkıları

Cerrahi ve Medikal Uygulama: H.A., Konsept: H.A., Dizayn: H.A., N.T., Veri Toplama veya İşleme: H.A., G.Ü., Analiz veya Yorumlama: H.A., C.D.K., Literatür Arama: H.A., E.P., Yazan: H.A.

Çıkar Çatışması: Yazarlar bu makale ile ilgili olarak herhangi bir çıkar çatışması bildirmemiştir.

Finansal Destek: Çalışmamız için hiçbir kurum ya da kişiden finansal destek alınmamıştır.