Giriş
Adrenalin, adrenal bezden salgılanan sempatomimetik bir ajandır. Acil servislerde birçok hastalığın tedavisinde önemli bir yere sahiptir. Düşük dozlarda sistemik ve akciğer vazodilatasyon ve kalp hızında bir miktar artış yaparken yüksek dozlarda ciddi sistemik vazokonstrüksiyona neden olur. Metabolizması hızlıdır, yarı ömrü 5 dakikadan azdır.1
Adrenalin çeşitli hastalıkların tedavisinde primer ya da yardımcı ilaç olarak kullanılmaktadır. Farklı dozlarda ve damar içi enjeksiyon/infüzyon, umblikal arter/ven enjeksiyonları, endotrakeal, intramusküler, lokal enjeksiyon veya nebülizasyon gibi farklı uygulama yollarında kullanılabilir. Adrenalin anjiyoödem, ekstübasyon sonrası stridor, krup ve bronşiyolit hastalarında nebülizasyon yoluyla uygulanmaktadır.2,3 Bu şekildeki kullanımlarda hava yollarındaki kaslarda relaksasyon ve kan damarlarında konstrüksiyon yaparak etki gösterir. Bu sayede bronşiyal ve trakeal sekresyonlar ile hava yolu duvarı ödemi azalır.4
Literatürde, çocuk yaş grubundaki hastalarda adrenalin ilacının nebülizasyon yoluyla kullanılmasının oluşturabileceği olumsuz etkilerle ilişkili sadece birkaç tane olgu sunumu bildirilmiştir. Daha önce sağlıklı olan iki olguda üç doz nebülize adrenalin tedavisi sonrası kardiyojenik şok ve miyokard enfarktüsü saptanmıştır.5,6 Bu çalışmanın amacı nebülize adrenalin tedavisinin çocuklarda kardiyak ritim üzerine etkilerini değerlendirmektir.
Gereç ve Yöntem
Bu çalışma ileriye yönelik, gözlemsel olarak 1 Mart-1 Eylül 2014 tarihleri arasında Dr. Sami Ulus Kadın Doğum, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi Çocuk Acil Kliniği’nde gerçekleştirildi. Çalışmaya dahil edilme ölçütleri, çocuk acil servisinde krup tanısı konularak nebülize adrenalin tedavisi verilmesi ve süreğen hastalığın bulunmaması olarak belirlendi. Başka bir hastalığı olan ve nebülize adrenalin tedavisine ek olarak başka tedaviler alan hastalar çalışmadan dışlandı. Tüm hastaların ebeveynlerine çalışma protokolü hakkında bilgi verildi. Çalışma için Turgut Özal Üniversitesi Tıp Fakültesi Klinik Araştırmaları Etik Kurulu’ndan, 99950669/117 sayı numaralı yazılı izin alınmıştır.
Adrenalin tedavisinin 0,5 mg/kg (en çok=5 mg) dozunda, nebülize olarak verilmesi planlandı. Hastalar tedavi süresince yakın takip edildi. Nebülize adrenalin tedavisinin öncesinde ve tedavi sonrası 15, 60 ve 120. dakikada yaşamsal bulgular (oksijen satürasyonu, kan basıncı, kalp atım hızı, solunum hızı ve vücut sıcaklığı) kaydedildi.
Elektrokardiyografi
Tüm hastalara elektrokardiyografi (EKG) makinesi (Nihon Kohden Cardiofax Q 9130K, Japonya) ile 12 derivasyonlu, normal hız ve kalibrasyonda (25 mm/saniye, 10 mm/mV) standart EKG çekildi. EKG’ler tedavi öncesi ve tedavinin 15, 60 ve 120. dakikalarında kaydedildi. EKG kayıtları hastaları tanımayan çocuk kardiyoloji uzmanı tarafından ritim bozukluğu ve patolojik bulgular açısından değerlendirildi, kalp hızı, P dalga yüksekliği ve süresi, QRS süresi, QT ve QTc aralığı hesaplandı. Kalp atım hızının QT aralığı üzerindeki etkilerini dışlamak için, QT aralığı Bazett’s formülüne (QTc=QT/RR aralığının karekökü) göre düzeltildi. P, QT ve QTc dispersiyonları, en büyük-en küçük P, QT ve QTc süresi arasındaki fark olarak tanımlandı.
İstatistiksel analiz
Veriler SPSS 15.0’a (Statistical Package for Social Sciences for Windows, Inc., Chicago, IL, USA) girilerek istatistiksel analizler uygulandı. Olguların demografik ve klinik verilerinde tanımlayıcı analizler kullanılarak ortalama ve standart sapmalar belirlendi. Bağımlı değişkenler için Wilcoxon testi kullanıldı. İkiden fazla bağımlı değişkenin karşılaştırılması için Friedman testi uygulandı. İstatistiksel anlamlılık p<0,05 olarak kabul edildi.
Bulgular
Nebülize adrenalin tedavisi alan toplam 50 hasta çalışmaya alındı. Bir hastanın mevcut sağ dal bloğu olduğu öğrenildiğinden, bir hasta da takip süresini tamamlamayı kabul etmediğinden çalışmadan çıkarıldı. Geriye kalan 48 hastanın 30’u (%62,5) erkek ve yaş aralığı 1,5-12 yıl [ortalama (ort.)=6,5±3,6 yıl] idi. Nebülize adrenalin tedavisi bir hastaya 4 mg, geri kalanlara 5 mg verildi. Oksijen satürasyonu (p=0,87), kalp hızı (p=0,44), solunum hızı (p=0,56), kan basıncı (p=0,88) ve vücut sıcaklığı (p=0,77) açısından tedavi öncesi ve sonrası arasında anlamlı bir istatistiksel farklılık gözlenmedi. Bir hastada tedavinin beşinci dakikasında başlayıp 5 dakika süren göğüs ağrısı gözlendi. Tedavi öncesi ve sonrası 15, 60 ve 120. dakika EKG verileri karşılaştırıldığında, P ortalaması, P dalga dispersiyonu, QRS süresi, ortalama QTc aralığı, QT ve QTc dispersiyonu arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark yoktu (p>0,05). Kalp hızı, P yüksekliği, PR aralığı ve ortalama QT aralığı için p<0,05 bulundu (Tablo 1a, 1b).
Aktif yakınması olmayan bir hastanın 15. dakika EKG’sinde belirgin ST değişiklikleri geliştiği ancak 120. dakika EKG’sinde ST değişikliğinin tamamen düzeldiği gözlendi. On üç hastanın EKG’sinde klinik olarak önemsiz minimal değişiklikler saptandı. Minimal değişikliklerin çoğunluğu minimal ST yükselmesi ve erken repolarizasyonlardı (Tablo 2). Hastaların hiçbirinde önemli bir yan etki izlenmedi.
Tartışma
Taşikardi ve hipertansiyon gibi olası kardiyovasküler yan etki riski az olduğundan ilk tercih olarak rasemik adrenalin kullanılması önerilmektedir. L-adrenalinin, rasemik adrenalin kadar etkili olduğu ve ek yan etki riski taşımadığına dair bilgiler vardır.7 Birçok ülkede daha kolay temin edilebilen ve ucuz olan L-adrenalin kullanılmaktadır. Rasemik adrenalin Amerika dışındaki ülkelerde bulunmadığından bu bilgi pratik ve önemlidir.8
İstirahatte stridor veya ciddi solunum sıkıntısı olan hastalarda önerilen nebülize adrenalin dozu kilogram başına 0,5 miligramdır (maks=5 mg, 1/1000 solüsyon).1 Bazı araştırmacılar, nebülize adrenalin tedavi dozunun 4 yaş altındaki hastalarda doz başına 4-5 mL serum fizyolojik ile sulandırılmış 2,5 mg ilaç, 4 yaş ve üzerindeki hastalarda ise sulandırma yapılmaksızın 5 mg ilaç olarak yeterli olduğunu önermektedir. Literatürde nebülize adrenalin dozu hakkında geniş bir çeşitlilik vardır.9,10 Birçok hekim yan etkilerinden dolayı adrenalin kullanmaya isteksizdir.11,12 Ayrıca, nebülize adrenalin uygulayan doktorlar da bu dozların yüksek olduğunu düşünmektedir. Zhang ve Sanguebsche10, nebülize adrenalinin kalp hızı ve sistemik arteriyel basınç üzerinde olumsuz bir etkisi olmadığını bildirmişlerdir. Çalışmamızdaki hastaların tedavi öncesi ve sonrasında kalp hızı ve sistemik arter basınç ölçümleri benzerdi. Biz hastalarımıza 0,5 mg/kg (en çok=5 mg) nebülize adrenalin uyguladık ve herhangi bir ciddi yan etki saptamadık.
Nebülize adrenalin ayaktan gelen poliklinik hastalarında kullanılabilir. İlacın etki süresi yaklaşık 2 saattir. İlacın etkisi geçici olduğundan rebound etkiler görülebilir. Bu yüzden nebülize adrenalin tedavisi alan hastalar taburcu edilmeden önce solunum sıkıntısının tekrarlamadığından emin olmak için en az 2 saat gözlenmelidir. İki saatten daha sık aralıklarla ilaç uygulanması gerekiyorsa yakın takip yapılması gerekmektedir.8 Hastalarımız tedaviden sonra 2 saat takip edildi, herhangi bir rebound etki gözlenmedi.
Tedavi edilen hastalarda sadece hafif yan etkiler görülebildiğinden nebülize adrenalin güvenli bir tedavi yöntemi olarak tanımlanmıştır. Literatürde nebülize adrenalin tedavisine bağlı ciddi yan etki bildirimi yapan çalışma yoktur.10 Nebülize adrenalin yan etkileri hakkında sadece üç olgu bildirilmiştir. Bir bebek hastanın yüzünde tedavi sonrası lokal vazokonstrüksiyon görülmüş13, diğerlerinde kardiyak yan etkiler saptanmıştır.5,6 Potansiyel kardiyak toksisite ile ilgili endişeler olmasına rağmen, nebülize adrenalin tedavisinin genel olarak güvenilir olduğu görüşü hakimdir. Çalışmamızda bir hastada göğüs ağrısı görülürken başka bir hastanın EKG’sinde ST değişikliği saptandı.
Çalışmanın Kısıtlılıkları
Çalışmanın başlıca kısıtlılığı dahil edilen hasta sayısının az olmasıdır.
Sonuç
Nebülize adrenalin solunum sıkıntısı olan olgularda etkili, iyi tolere edilebilen, ucuz ve güvenli bir ilaçtır.9 Tedavi sonrası olası rebound ve yan etkiler nedeniyle hastaların 2 saat boyunca gözlenmesinin uygun olacağını düşünmekteyiz. Çalışmamızda nebülize adrenalin tedavisinin önerilen dozlarda güvenle kullanılabileceği gösterilmiştir. Ancak daha geniş çaplı hasta grubu ile yapılan çalışmalara ihtiyaç vardır.
Etik
Etik Kurul Onayı: Çalışma için Turgut Özal Üniversitesi Tıp Fakültesi Klinik Araştırmaları Etik Kurulu’ndan, 99950669/117 sayı numaralı yazılı izin alınmıştır.
Hasta Onayı: Alınmıştır.
Hakem Değerlendirmesi: Editörler kurulu ve editörler kurulu dışındaki kişilerce değerlendirilmiştir.
Yazarlık Katkıları
Cerrahi ve Medikal Uygulama: H.A., Konsept: H.A, V.D, N.T, C.D.K., Dizayn: H.A., V.D., N.T., C.D.K., Veri Toplama veya İşleme: H.A., Analiz veya Yorumlama: H.A, V.D, N.T, C.D.K., Literatür Arama: H.A., Yazan: H.A.
Çıkar Çatışması: Yazarlar bu makale ile ilgili olarak herhangi bir çıkar çatışması bildirmemiştir.
Finansal Destek: Çalışmamız için hiçbir kurum ya da kişiden finansal destek alınmamıştır.